Krowy mleczne każdego dnia są narażone na szereg czynników, które mogą wywołać u zwierząt stres, a tym samym przyczynić się do zmniejszenia ilości produkowanego mleka, obniżenia jego jakości oraz pogorszenia ogólnego dobrostanu zwierząt. Dla hodowców bydła mlecznego oznacza to wymierne straty finansowe. Jakie warunki i okoliczności środowiskowe, behawioralne i fizjologiczne są najbardziej stresogenne? W jaki sposób je zidentyfikować? Co zrobić, aby je wyeliminować i nie dopuścić do ich pojawienia się? Jak skutecznie zarządzać stresem u krów mlecznych?
Główne źródła stresu u krów – nieprzyjazna dla zwierząt obora
Podstawą we właściwym zarządzaniu stresem u krów mlecznych jest zapewnienie im odpowiednich warunków do życia. Nadmierne zagęszczenie krów w oborze, niewłaściwa temperatura oraz brak właściwej wentylacji w pomieszczaniach gospodarczych należą do głównych czynników stresogennych. Jak nie dopuścić do ich powstania? Kluczem jest zapewnienie krowom odpowiednio dużej przestrzeni do życia. Jeśli to możliwe, w okresie pastwiskowym, od wiosny do jesieni, warto krowy wypuszczać na świeże powietrze. W sytuacji, gdy hodowca krów mlecznych nie ma takiej możliwości i zwierzęta muszą przebywać cały rok w oborze, nie można dopuścić do ich stłoczenia. Prowadzi to do walki o przestrzeń, paszę i wodę oraz wywołuje silny stres. Zwierzętom trzeba zapewnić wygodne legowiska, miejsca spacerowe oraz dostęp do świeżego powietrza.
Niezwykle istotna jest także temperatura. W pomieszczeniu nie może być ani zbyt zimno, ani zbyt gorąco. To stres cieplny jest jednym z najczęstszych powodów obniżenia jakości mleka. Odpowiednia wentylacja i właściwa ilość wody to najważniejsze sposoby zapobiegania stresowi cieplnemu. Wentylatory oborowe powinny zapewniać dobrą cyrkulację powietrza, aby odprowadzać amoniak, dwutlenek węgla i inne szkodliwe gazy, które mogą znajdować się w oborze. Woda, szczególnie latem, ma kluczowe znaczenie dla zdrowia i dobrostanu krów. Przykładowo, w lecie powinno się zapewnić ok. 150 litrów wody dziennie na krowę.
Groźny stres fizjologiczny
Silnym stresorem są też czynniki fizjologiczne. Choroby, kontuzje, urazy bardzo negatywnie wpływają na samopoczucie zwierząt i mogą doprowadzić do znacznego zmniejszenia ich wydajności mlecznej. Niezbędne jest stałe monitorowanie zdrowia zwierząt oraz zapewnienie im dobrej opieki weterynaryjnej. Kluczowa jest regularna korekcja racic oraz bieżące sprawdzanie, czy zwierzęta nie cierpią na infekcje gruczołu mlekowego, które, nieleczone, mogą doprowadzić do mastitis.
Niewłaściwe żywienie a stres
Niezrównoważona dieta, brak niezbędnych składników odżywczych, witamin i minerałów mogą prowadzić do tzw. stresu metabolicznego. Oczywiście jedzenia nie może być zbyt mało – co najmniej 60-70 cm paszy na jedną krowę. Żywność musi być odpowiednia zbilansowana oraz bogata w niezbędne wartości. Trzeba pamiętać, żeby dostosowywać rodzaj paszy i dodatków paszowych do stanu zdrowia zwierząt, ich wieku oraz warunków pogodowych (latem krowy wymagają nieco innego żywienia niż zimą).
Rola uporządkowanego, stałego rytmu dnia na dobrostan krów mlecznych
Dla krów mlecznych niezwykle istotny jest powtarzalny rytm dnia i nocy. Zwierzęta trzeba doić oraz podawać im jedzenie o tych samych porach. Wtedy czują się spokojnie i bezpiecznie. Dobrostan przekłada się na większą wydajność i lepsze parametry mleka. Warto wspomnieć, że na pozytywne doświadczenia krów w trakcie udoju duży wpływ na także dobrej jakości, odpowiednio skalibrowany system udojowy. Zatem inwestycja w aparaty udojowe i wszystkie niezbędne akcesoria to także inwestycja w dobrą jakość mleka.
Wpływ stresu u krów na jakość mleka
Z badań wynika, że stres u krów mlecznych bardzo negatywnie wpływa na jakość mleka. Reakcje na ostre stresory są dobrze udokumentowane, a wyniki wyraźne i mierzalne. Warunki stresowe mogą wywoływać różne reakcje, w tym zwiększoną liczbę leukocytów we krwi oraz wyższe stężenie kortyzolu w organizmie, co z kolei może prowadzić do podwyższenia liczby komórek somatycznych w mleku, nawet przy braku infekcji gruczołu mlekowego.
Zwiększona liczba komórek somatycznych w mleku może prowadzić do obniżenia ceny jego skupu lub wręcz uniemożliwić jego sprzedaż. Stres może też wpływać na parametry mikrobiologiczne mleka. Zwierzęta, które odczuwają ból, strach lub są pozbawione możliwości wykonania określonego wzorca zachowania, wydzielają więcej glikokortykosteroidów, które zakłócają prawidłowy przebieg reakcji odpornościowych. W efekcie zwierzęta mają obniżoną reakcję obronną gruczołu mlekowego, co może prowadzić do infekcji bakteryjnych lub stanów zapalnych.
Co można zrobić, aby zminimalizować negatywny wpływ stresu na jakość mleka?
Obecnie hodowcy bydła mlecznego mają do dyspozycji szereg nowoczesnych i praktycznych narzędzi, które mogą pomóc im w odpowiednim zarządzaniu stresem u krów mlecznych. Szczególnie przydatne jest specjalistyczne oprogramowanie do zarządzania stadem np. MyFarm. Program pozwala skutecznie kontrolować wiele zadań i procesów w gospodarstwie mlecznym. Od sortowania i ukierunkowania stada, przez karmienie, bieżącą obserwację stanu zdrowia po zaawansowane wykrywanie rui oraz monitoring przeżuwania. Rozwiązanie jest bardzo proste w obsłudze. Hodowcy bydła mlecznego mogą kontrolować sytuację w gospodarstwie z poziomu jednego centralnego pulpitu nawigacyjnego na każdym urządzeniu podłączonym do internetu: zarówno komputerze, tablecie, jak i smartfonie. Co ważne, wszystkie dane wyświetlane są w czasie rzeczywistym. System jest modułowy, a to oznacza, że rośnie wraz z rozwojem gospodarstwa mlecznego, można go dowolnie rozbudowywać o kolejne funkcjonalności. Innym praktycznym rozwiązaniem, które pozwala wcześnie wykrywać problemy w stadzie są tzw. mierniki mleka np. iMilk600. To urządzenia, które umożliwiają bieżące sprawdzanie ilości pozyskanego mleka, jego temperaturę, a także czas dojenia, liczbę krów i przewodność mleka. Dzięki temu, hodowcy mają najbardziej aktualne informacje na temat jakości mleka i mogą w porę zareagować.